De eerste resultaten van een studie naar het coronavaccin van de Amerikaanse farmaceut Pfizer zijn veelbelovend, maar er zijn nog veel vragen onbeantwoord.

We weten nog niet of het vaccin ook beschermt tegen asymptomatische besmettingen en of het risico op verspreiding van het coronavirus wordt verminderd.

Ook worden er nog steeds gegevens verzameld over de effectiviteit en de veiligheid van het vaccin. Die worden naar verwachting later deze maand gepubliceerd.

De Amerikaanse farmaceut Pfizer heeft maandag de eerste veelbelovende resultaten gepubliceerd van een proef met zijn coronavaccin. Toch blijven er nog veel vragen onbeantwoord.

Pfizer heeft het vaccin in recordtijd ontwikkeld. Volgens de medicijnfabrikant wijzen de resultaten erop dat er een kans is van meer dan 90 procent dat het middel beschermt tegen COVID-19, de besmettelijke ziekte die door het coronavirus wordt veroorzaakt.

De vooruitgang die Pfizer heeft geboekt in de zoektocht naar een coronavaccin wordt geprezen door experts.

Tedros Adhanom Ghebreyesus, directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), noemde de doorbraak van Pfizer een “ongekende wetenschappelijke innovatie.” En de Amerikaanse topviroloog Anthony Fauci zei dat de effectiviteit van het middel opmerkelijk is.

De snelheid waarmee Pfizer het vaccin heeft ontwikkeld en de hoge effectiviteit ervan zijn "fenomenaal", zei ook Marc Bonten, arts en microbioloog van UMC Utrecht maandag in Nieuwsuur. Als het 50 procent effectief was, "zou iedereen ook blij geweest zijn".

Maar wetenschappers waarschuwen ook dat het goede nieuws met mitsen en maren komt, aangezien het onderzoek naar het vaccin van Pfizer nog gaande is en de complete resultaten nog niet zijn gepubliceerd.

Op basis van de nu gepubliceerde data blijkt dat slechts 94 van de bijna 44.000 deelnemers tijdens de proefperiode COVID-19 kregen. Het is onduidelijk hoeveel van hen het vaccin kregen en hoeveel een placebo.

Dit zijn zeven vragen die nog moeten worden beantwoord voordat Pfizers coronavaccin op de markt komt.

1. Beschermt het vaccin tegen zowel ernstige als milde symptomen van COVID-19?

Om het vaccin te testen gaf Pfizer 43.538 vrijwilligers twee doses van het vaccin of twee zoutwater placebo-injecties. Een onafhankelijke raad van deskundigen concludeerde dat er een grotere kans is dat degenen die COVID-19 kregen het placebo toegediend hadden gekregen.

Maar in de studie werden mensen alleen als ziek beschouwd als ze positief waren getest op COVID-19 én symptomen hadden. Dat betekent dat het onduidelijk is of het vaccin ook bescherming biedt tegen asymptomatische gevallen.

We weten ook niet of het vaccin het risico op ernstige symptomen, ziekenhuisopnames en de dood als gevolg van COVID-19 vermindert, zei Maria Elena Bottazzi, een van de directeuren van het het Texas Children's Hospital Center voor Vaccine Development, tegen Business Insider.

2. Houdt het vaccin virusoverdracht tegen?

Hoewel het vaccin het risico lijkt te verlagen dat je het virus oploopt, is het nog maar de vraag of het ook het risico op verspreiding vermindert.

Het vaccin kan bijvoorbeeld voorkomen dat iemand zich ziek voelt of positief wordt getest, maar als het niet de besmettelijke deeltjes in het speeksel elimineert, kan iemand nietsvermoedend de ziekte overdragen aan kwetsbare mensen.

"Dat je een vaccin krijgt, betekent niet dat je het mondkapje in de prullenbak kan gooien", aldus Bottazzi. "Dat gaat niet gebeuren. Ik hoop niet dat mensen denken dat dit een magische oplossing voor alles is."

3. Hoelang biedt het vaccin bescherming? 

Uit de studie blijkt dat het vaccin 28 dagen na de eerste dosis effectief werd. Verder is er gekeken naar hoelang het effectief bleef na de tweede dosis.

Pfizer heeft een versnelde goedkeuring voor noodgevallen van de gezondheidsautoriteiten nodig om deelnemers te blijven volgen. Zolang die er niet is, weten we niet of het vaccin jarenlange immuniteit biedt.

Het vaccin kan een aantal maanden bescherming bieden, zoals het griepvaccin doet. Of het zorgen voor levenslange immuniteit, zoals de vaccins voor waterpokken en mazelen doen, zei vaccinexpert Gregory Poland van het Amerikaanse ziekenhuis Mayo Clinic tegen The Wall Street Journal.

4. Hoe ziet het tijdpad voor de uitrol van het vaccin eruit?

Zodra Pfizer later deze maand meer gegevens kan overleggen over de veiligheid van het vaccin, zal het bedrijf een vergunning voor noodgebruik bij de Amerikaanse gezondheidsautoriteit FDA aanvragen. Dat versnelt de goedkeuring en productie van het vaccin.

Pfizer ligt op schema om 50 miljoen doses in 2020 te produceren en 1,3 miljard doses in 2021. De farmaceut heeft nog niet besloten hoe die doses over de wereld worden verdeeld.

"Zelfs als de Verenigde Staten alle 50 miljoen doses krijgt, zal dat de pandemie niet oplossen", zei Daniel Salmon, directeur van het Instituut voor Vaccinveiligheid van Johns Hopkins-universiteit, tegen Business Insider. "Dat is een zesde of een zevende van de bevolking. De drempel voor groepsimmuniteit is 60 of 70 procent."

Daarnaast kan een tekort aan koelvoorzieningen roet in het eten gooien bij het conserveren van het vaccin tijdens het distributieproces. Dat kan de uitrol in delen van Azië, Latijns-Amerika en Afrika bemoeilijken.

5. Wanneer worden Nederlanders gevaccineerd?

Vooralsnog is het de grote vraag wanneer burgers daadwerkelijk gevaccineerd kunnen worden. Experts wachten op meer onderzoeksgegevens van Pfizer voordat ze conclusies trekken.

Ook Marc Bonten van UMC Utrecht wijst in Nieuwsuur op de studie die nog moet worden afgerond en de veiligheidsaspecten die nog in kaart moeten worden gebracht. Daarna moeten de Amerikaanse en Europese gezondheidsautoriteiten het vaccin nog goedkeuren.

Nederland heeft volgens hem 11 miljoen doses van het Pfizer-vaccin besteld, maar hij denkt niet dat Nederland bij de eerste lichting zit als het bedrijf in 2020 de eerste 50 miljoen doses heeft geproduceerd.

"Dit vaccin moet twee keer worden toegediend met een tussenperiode van drie weken", aldus Bonten. De 50 miljoen doses zijn dus voor 25 miljoen mensen. "En er is wereldwijd vraag naar. Ik weet niet hoe dichtbij we staan, maar ik denk niet vooraan in de rij."

Volgens hem is de Gezondheidsraad nog aan het bepalen welke groepen in Nederland het vaccin als eerste toegediend moeten krijgen. Het ligt voor de hand dat zorgmedewerkers het eerst aan de beurt komen.

"Daarna wordt het een dilemma", zei Bonten. "Het vaccin is op relatief gezonde mensen getest en we moeten er rekening mee houden dat het minder effectief is bij kwetsbare personen."

Aangezien het vaccin voor 90 procent effectief is bij gezonde mensen, verwacht hij dat de effectiviteit bij minder gezonde personen 70 procent bedraagt. Dat is nog steeds goed, waardoor het vaccineren van kwetsbare personen een optie kan zijn.

Bij beperkte beschikbaarheid van het vaccin kan volgens Bonten het vaccineren van een grote groep jongeren een alternatief scenario zijn, om verspreiding te doorbreken en zo kwetsbare mensen indirect te beschermen.

Lees in dit verband ook: Deze 7 groepen moeten voorrang krijgen als er een coronavaccin is, volgens Brussel – van zorgpersoneel en 60-plussers tot gedetineerden

Bonten verwacht dat het vaccin van Pfizer mogelijk in het tweede kwartaal van 2021 voor Nederland beschikbaar is. "Dat zou mooi zijn."

Maar Pfizer is een Amerikaans bedrijf. Waarschijnlijk komen Amerikaanse zorgmedewerkers eerst aan de beurt in januari of februari volgend jaar, zei Ashish Jha van Brown University School of Public Health tegen NBC News. Ze verwacht dat de rest van Amerika tot maart of juni moet wachten.

6. Werken andere vaccins ook?

Terwijl Pfizer en zijn Duitse partner BioNTech de eerste zijn die positieve resultaten van een COVID-19 vaccinstudie aankondigen, zijn andere klinische studies door Moderna, AstraZeneca en Johnson & Johnson nog steeds aan de gang.

Het voorlopige succes van het coronavaccin van Pfizer voorspelt veel goeds voor de resultaten van de andere kandidaat-vaccins. Ze zijn ontworpen om hetzelfde deel van het coronavirus aan te pakken: het spike-eiwit dat ervoor zorgt dat het virus zich hecht aan gastheercellen en deze binnendringt.

Amerika's topviroloog Anthony Fauci zei dat Pfizers doorbraak een teken is dat andere studies naar coronavaccins op het goede spoor zitten. De studie van Moderna zal waarschijnlijk veelbelovende resultaten hebben, omdat dit bedrijf hetzelfde geavanceerde mRNA-mechanisme gebruikt als Pfizer.

Moderna, een koploper in de zoektocht naar een coronavaccin, ligt op schema om deze maand zijn resultaten te delen.

Arts en microbioloog Marc Bonten zei in Nieuwsuur te hopen dat de resultaten van de andere studies naar coronavaccins net zo goed uitpakken als die van Pfizer. Dan is immers de kans groter dat er voldoende vaccins zijn.

Blijken de andere kandidaat-vaccins minder effectief, dan zal het vaccin van Pfizer in de schijnwerpers komen te staan. Volgens hem is het dan een mogelijkheid dat alle ballen op Pfizer gaan en dat andere medicijnfabrikanten dat gaan meeproduceren.

Maar eerst worden de andere kandidaat-vaccins op dezelfde manier onderzocht als dat van Pfizer. In die studies worden mensen blootgesteld aan een placebo, wat volgens Bonten lastig is op het moment dat er al een werkend vaccin is. "De vraag is dan of we wel goede informatie krijgen over de effectiviteit van die vaccins."

7. Hoe veilig is het vaccin?

Pfizer heeft geen ernstige veiligheidsproblemen gemeld in een recent persbericht. Maar het bedrijf is nog steeds bezig met het verzamelen van twee maanden aan veiligheidsgegevens voor de Amerikaanse medische toezichthouder FDA.

Nadat de gegevens zijn beoordeeld, zal informatie over veelvoorkomende, kortetermijnbijwerkingen openbaar worden gemaakt. Echter, voorlopig zal niemand weten of er eventuele bijwerkingen zijn op de lange termijn.

Er is kans dat een uiteindelijk wijdverspreide vaccinuitrol kan leiden tot enkele zeldzame maar ernstige bijwerkingen, zegt Daniel Salmon, een vaccinexpert van de Johns Hopkins-universiteit. Daarom is volgens hem een plan nodig om verkeerde informatie over de veiligheid van het vaccin aan te pakken.

Salmon wijst er ook op dat als je veel mensen snel vaccineert, die vaccinatie toevallig kan samengaan met de uiting van andere aandoeningen. "Als je 30 miljoen mensen boven de 65 inent, zijn er binnen een dag na de inenting gevallen van hartfalen en beroertes. Je hebt dan een systeem nodig om toeval te onderscheiden van een oorzakelijk verband."

Lees meer over coronavaccins: